Praca zmianowa zaburza zegar biologiczny człowieka. Taka organizacja pracy związana jest ze zmianą rytmów okołodobowych i wpływa na różne procesy fizjologiczne ze względu na to, że system zmianowy, czyli czterobrygadowy, wymaga od pracownika wykonywania obowiązków służbowych również w nocy. Praca w nocy z kolei ma niebagatelny wpływ nie tylko na równowagę hormonalną takich osób, ale także szereg innych układów oraz organów, których funkcjonowanie staje się wówczas zaburzone. Z tego powodu już w 2013 roku Światowa Organizacja Zdrowia ostrzegała, że skutki pracy zmianowej mogą być bardzo poważne i że taki system negatywnie oddziałuje na zdrowie człowieka. Dlatego zanim zdecydujemy się na takie zatrudnienie, powinniśmy wiedzieć, z jakimi konsekwencjami się ono wiąże. Praca zmianowa a zdrowie – na jakie skutki fizjologiczne i zmiany w organizmie musimy być przygotowani? Jakie skutki zdrowotne niesie za sobą wykonywanie pracy zmianowej? Jak praca w systemie zmianowym wpływa na zdrowie pracowników i zaburzenie przebiegu rytmów okołodobowych? Podpowiadamy.
Czym jest praca zmianowa? Definicja pracy zmianowej w kodeksie pracy
Warto najpierw wyjaśnić pojęcie pracy zmianowej. Otóż jest to rodzaj pracy, który polega na wykonywaniu obowiązków zawodowych według ustalonego rozkładu pracy, przewidującego zmiany w różnych porach dnia. W ramach takiej struktury organizacyjnej, pracownicy zatrudnieni na takich samych stanowiskach wymieniają się ze sobą w taki sposób, aby ich obowiązki mogły być wykonywane w sposób ciągły. Zgodnie z art. 146 Kodeksu Pracy, praca zmianowa jest dopuszczalna bez względu na stosowany system czasu pracy, a więc podstawowy, równoważny czy w ruchu ciągłym i to na pracodawcy ciąży obowiązek regulowania tego systemu, a także zmian czasu w układzie zbiorowym.
Zgodnie z art. 128 Kodeksu Pracy, praca zmianowa to wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu przewidującego zmianę pory wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni. Najpopularniejsze modele pracy zmianowej to:
- ruch ciągły, czyli wykonywanie pracy przez 24 godziny przez 7 dni w tygodniu,
- system półciągły, czyli wykonywanie pracy na trzy zmiany z przerwą na koniec tygodnia,
- system nieciągły, czyli wykonywanie pracy na dwie zmiany z przerwą w nocy i na koniec tygodnia.
Praca zmianowa a zdrowie – co warto wiedzieć? Wpływ pracy zmianowej na nasz organizm
Praca zmianowa bardzo często związana jest z systemem pracy czterobrygadowym. Wówczas godziny świadczenia pracy na trzeciej zmianie przypadają od 22:00 do 6:00. Oznacza to, że część obowiązków wykonujemy w nocy. Jak wiadomo, praca w nocy związana jest z brakiem możliwości wypoczynku w porze, która fizjologicznie dla naszego organizmu służy do regeneracji. Z tego powodu system pracy trzyzmianowy nie jest korzystny dla naszego zdrowia i może negatywnie wpływać na szereg różnych organów i układów w naszym organizmie. Praca zmianowa a zdrowie to kwestia, którą powinna zainteresować się każda osoba, która jest zatrudniona w taki sposób, a także planuje rozpoczęcie swojej kariery w firmie wykorzystującej taki model pracy.
Praca na 3 zmiany a zdrowie. Jak nocne zmiany wpływają na organizm pracownika?
Praca zmianowa a zdrowie to zagadnienie, którym interesowała się już wiele lat temu Światowa Organizacja Zdrowia. Wówczas wykazano, że skutki pracy zmianowej mogą być dla pracowników bardzo poważne. Warto mieć świadomość, że taki system pracy zaburza nasz naturalny wewnętrzny rytm organizmu. Dlatego wykonywanie obowiązków w godzinach nocnych sprawia, że nie zapewniamy sobie odpoczynku w momencie, kiedy wymaga tego nasz zegar biologiczny.
Obecne badania wskazują na to, że nawet jeżeli pracujemy w nocy, a później śpimy w dzień, to sen kompensacyjny właśnie w ciągu dnia jest mniej wartościowy niż ten w nocy. Dodatkowo badania wykazały, że pracownicy, którzy pracują na dwie lub trzy zmiany, przeznaczają na sen średnio 5, a nawet 7 godzin mniej niż osoby zatrudnione w stałych godzinach. Dlatego niedobór snu w połączeniu z jego niską jakością, może doprowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Warto również mieć świadomość tego, iż tolerancja pracy zmianowej wraz z wiekiem maleje. Dlatego u starszych osób, zwłaszcza po 45 roku życia, taki system pracy jest szczególnie uciążliwy.
Praca 3 zmianowa a zdrowie – choroby układu pokarmowego
Skutki fizjologiczne pracy zmianowej dotyczą szeregu naszych organów wewnętrznych. Praca 3 zmianowa a zdrowie to kwestia, która powinna zainteresować zwłaszcza osoby, które już zmagają się z pewnymi problemami i niepokojącymi symptomami, jakie wysyła im organizm. Wśród negatywnych skutków pracy 3 zmianowej wyróżnia się między innymi choroby układu pokarmowego.
Nieregularne pożywanie posiłków, wykonywanie obowiązków w nocy, a także zwiększona konsumpcja kawy oraz napojów pobudzających, może skutkować szeregiem nieprzyjemnych dolegliwości, takich jak:
- wzdęcia,
- zaparcia,
- zgaga,
- chorobą wrzodową.
Nieregularny harmonogram pracy powoduje zaburzenie procesów trawiennych i wpływa na perystaltykę jelit. Dlatego u pracowników zmianowych znacznie częściej niż u pracowników dziennych diagnozowane są różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym chorobę wrzodową.
Skutki fizjologiczne pracy zmianowej – nadciśnienie tętnicze
Praca na 3 zmiany wpływa również na nasze ciśnienie skurczowe i rozkurczowe. Dlatego do negatywnych skutków fizjologicznych pracy zmianowej zalicza się zwiększone ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, a także innych chorób układu krążenia. Warto mieć świadomość, że równowaga tych wskaźników jest zależna od pory dnia i wykonywanych czynności. Dlatego nieregularny tryb pracy może zaburzać ten naturalny proces. Skutki pracy zmianowej dotyczą więc zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia problemów kardiologicznych.
Zgodnie z najnowszymi badaniami, już po 15 latach pracy zmianowej, ryzyko związane z chorobami serca czy wystąpieniem nadciśnienia wzrasta nawet o 40%. Warto mieć więc świadomość, że nasze ciśnienie, a także częstość skurczów serca rośnie lub spada w zależności od pory dnia. Zazwyczaj nocą nasze serce zwalnia. Jednak przy pracy zmianowej ten proces zostaje zaburzony, co z kolei podnosi ryzyko nadciśnienia, a także choroby niedokrwiennej serca.
Praca na 3 zmiany a zdrowie. Praca nocna a ryzyko choroby nowotworowej
Niestety skutki fizjologiczne pracy zmianowej związane są z rozregulowaniem gospodarki hormonalnej. To z kolei jest szczególnie negatywnym aspektem z punktu widzenia kobiet. Udowodniono, że praca zmianowa przyczynia się do rozwoju nowotworów hormonozależnych, takich jak na przykład rak sutka czy jajnika. Badania wykazały, że u kobiet, które wykonywały jakąkolwiek pracę w godzinach 19-9 przez okres przynajmniej 10 lat, to ryzyko istotnie wzrastało.
Skutki pracy zmianowej – otyłość
Praca na 3 zmiany związana jest również z nieregularnością spożywaniu posiłków. Dlatego pracownicy, którzy pracują na 3 zmiany, są szczególnie narażeni na niezdrowe nawyki żywieniowe. Te z kolei mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nadwagi lub otyłości. Zwłaszcza wzmożona konsumpcja różnego rodzaju przekąsek w trakcie zmiany, które zazwyczaj bogate są w tłuszcze i cukry, a także zakłócenie naturalnego rytmu dobowego, który wpływa na nasze hormony regulujące apetyt i sytość, może doprowadzić do rozregulowania mechanizmów odpowiedzialnych za utrzymanie odpowiedniej wagi ciała.
Zmęczenie spowodowane pracą w nocy, często skutkuje zwiększonym łaknieniem i sięganiem po przekąski. Dlatego praca zmianowa wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nadwagi i otyłości. Te z kolei pociągają ze sobą ryzyko wystąpienia kolejnych chorób, takich jak cukrzyca typu drugiego, miażdżyca i wielu innych poważnych schorzeń.
Jakie są skutki pracy 3 zmianowej dla naszej psychiki?
Skutki fizjologiczne pracy zmianowej dotykają nie tylko szeregu układów w organizmie człowieka, ale również jego psychiki. Zgodnie z najnowszymi badaniami u osób zatrudnionych na 3 zmiany zanotowano znacznie niższy poziom serotoniny, czyli neuroprzekaźnika, który odpowiada za dobre samopoczucie. W związku z tym deficyt tego hormonu w połączeniu z problemami z zasypianiem, które często występuje u pracowników wykonujących swoje obowiązki w trybie nocnym, a także wzmożonym stresem, może przyczynić się do rozwoju depresji, a także wypalenia zawodowego.
Praca na trzy zmiany wiąże się z nieprawidłowym rytmem dobowym, który negatywnie wpływa na nasz układ nerwowy i zdolność jego regeneracji. Dlatego nieprzewidywalny harmonogram i zmiany nocne, mogą powodować u nas chroniczne zmęczenie, stres i trudności w utrzymaniu zdrowej równowagi psychicznej. Co więcej, osoby pracujące w nocy, często mają problem ze zdrowym snem, co również ma niebagatelny wpływ na pogorszenie ich samopoczucia i równowagi emocjonalnej. Wszystkie te czynniki związane z niezdrowym rytmem pracy, mogą przyczynić się nie tylko do pogorszenia nastroju, ale także do rozwoju depresji.
Jak zapobiegać negatywnym skutkom pracy zmianowej?
Skutki fizjologiczne pracy zmianowej są niekorzystne dla naszego zdrowia. Z tego powodu osoby, które zastanawiają się nad podjęciem tego typu zatrudnienia, powinny przeanalizować czy opcja ta jest dla nich opłacalna. Oczywiście praca zmianowa a zdrowie to kwestia, którą powinien zainteresować się każdy zatrudniony w ten sposób pracownik, aby zapobiegać negatywnym skutkom takiego sposobu wykonywania obowiązków. Co więc zrobić, aby zniwelować przynajmniej niektóre zagrożenia związane z pracą trzyzmianową?
- Stosować zdrową, zbilansowaną, odpowiednią kalorycznie dietę. Najlepiej jeść posiłki co 3-4 godziny, aby zapewnić organizmowi stały dopływ składników odżywczych i uniknąć problemów żołądkowo-jelitowych.
- Pamiętać o regularnej aktywności fizycznej o umiarkowanym stopniu intensywności, aby zapobiec rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych.
- Warto zadbać o to, aby w naszej diecie znalazły się wielonasycone kwasy tłuszczowe, magnez i potas potrzebne do prawidłowej pracy serca.
- Można włączyć do swojej diety fioletowe owoce i warzywa, które zawierają luteinę mającą korzystny wpływ na kondycję oczu.
- Należy wykonywać regularne badania profilaktyczne, w tym USG piersi i cytologię, a także monitorować inne zlecone przez specjalistę wskaźniki.
- Unikać nadmiernego spożywania substancji, które zmniejszają produkcję serotoniny, czyli alkoholu, nikotyny, a także kofeiny.
- Pamiętać o regularnym nawodnieniu.
- Dbać o zdrowy sen i jego odpowiednią długość, a także higienę.
- Unikać spożywania nadmiaru przekąsek pełnych niezdrowych tłuszczów i cukrów. W zamian za to warto przygotowywać sobie do pracy zbilansowane, pełnowartościowe posiłki, dzięki czemu unikniemy ryzyka nadwagi i otyłości związanej z tym trybem pracy.
Pewne zmiany, które możemy wdrożyć, powinny choć w pewnym stopniu zniwelować negatywny wpływ pracy zmianowej na nasz organizm. Pamiętajmy jednak, by zawsze w sytuacji kiedy czujemy, że nasz organizm wysyła nam niepokojące sygnały, zatroszczyć się o swoje zdrowie i wykonać badania profilaktyczne.
