Niekompetencja często idzie w parze z pewnością siebie. Osoby o dużej wiedzy nierzadko nie doceniają swoich umiejętności. Takie zjawiska dostrzegli Justin Kruger i David Dunning z nowojorskiego uniwersytetu. Jak badany przez nich efekt wpływa na nasze życie?
Czym jest efekt Krugera-Dunninga? Definicja i badania
Efekt Krugera-Dunninga, znany również jako efekt Dunninga-Krugera, odnosi się do zjawiska psychologicznego, w którym osoby o niskiej wiedzy w określonej dziedzinie mają tendencję do przeceniania swoich kompetencji. Natomiast osoby o wysokiej mądrości nie doszacowują własnych umiejętności.
W skrócie oznacza to błąd poznawczy, w którym osoby mało kompetentne mogą być przekonane, że są w czymś lepsze, niż są w rzeczywistości. Osoby z większą wiedzą bywają za to bardziej krytyczne wobec swoich umiejętności. Efekt Krugera-Dunninga ma zastosowanie w wielu obszarach, takich jak:
- edukacja;
- kariera zawodowa;
- życie osobiste.
Nazwa zjawiska pochodzi od nazwisk dwóch badaczy, którzy w 1999 roku wzięli na warsztat efekt, stawiając własną hipotezę. Odnosili się do dawnych stwierdzeń, np. Darwina, by stworzyć własne założenia na temat błędu poznawczego. Zanim przeprowadzili doświadczenie naukowe, ustalili, że ich zdaniem m.in. osoby niekompetentne nie widzą niskiego poziomu swoich umiejętności czy nie umieją właściwie ocenić poziomu kompetencji u innych.
Kruger i Dunning przeprowadzili eksperyment na studentach Uniwersytetu Cornella w Nowym Jorku. Eksperci badali samoocenę różnych osób w takich kwestiach jak znajomość gramatyki, logiczne myślenie i poczucie humoru. Okazało się, że studenci o niskich kompetencjach w danych obszarach znacznie przeceniali swoją wiedzę. Badacze przedstawili wyniki analizy na wykresie.
Trzeba jednak wiedzieć, że badania Davida Dunninga i Justina Krugera zostały później niejednokrotnie podważone. Choć złudzenie ponadprzeciętności istnieje, to badacze według niektórych nieprawidłowo je wyjaśnili. Otrzymali za to nawet humorystyczną Nagrodę Ig Nobla.
Przykłady efektu Dunninga-Krugera w codziennym życiu
Efekt Dunninga-Krugera pojawia się w wielu aspektach życia codziennego. Oto kilka przykładów:
- dyskusje polityczne – osoby o niewielkiej wiedzy na temat polityki często wykazują dużą pewność siebie w swoich przekonaniach, nawet gdy bazują na fałszywych lub jednostronnych założeniach;
- decyzje na drodze – kierowcy niezdający sobie sprawy ze swych ograniczeń obnażają nadmierną pewność siebie za kierownicą, co prowadzi do agresywnych zachowań na drodze, ignorowania przepisów ruchu i ryzykownych manewrów;
- zakupy – klienci nieświadomi różnic między produktami lub usługami bywają podatni na działania marketingowe. Nierzadko stawiają na opcje, które nie spełniają ich potrzeb lub oczekiwań, bo są przekonani, że dokonali właściwego wyboru.
Wpływ błędu poznawczego na zachowania osobiste
Błąd poznawczy polegający na przecenianiu swoich kompetencji czy umiejętności sprawia, że osoby nim dotknięte mogą podejmować ryzykowne decyzje. Dzieje się tak, ponieważ często nie biorą pod uwagę potencjalnych konsekwencji. Kiedy myślą, że wiedzą o czymś więcej, ignorują ostrzeżenia lub rady innych osób, a to prowadzi do niepowodzeń lub problemów.
Efekt Dunninga-Krugera może zatem utrudniać przyjmowanie krytyki, co wpływa negatywnie np. na relacje międzyludzkie. Często powoduje to nieporozumienia i niepotrzebne konflikty nawet z bliskimi osobami. Taka ignorancja bywa przyczyną napięć komunikacyjnych.
Jak efekt Dunninga-Krugera wpływa na zachowanie w miejscu pracy? Analiza
Efekt Krugera-Dunninga ma wpływ na codzienne życie, ale najbardziej uwydatnia się tam, gdzie wiedza i umiejętności w danej dziedzinie są najważniejsze. Mowa o miejscu pracy. Pracownicy nierzadko wykazują nadmierną pewność siebie, a nawet przekonanie, że są ekspertami w branży. Często jednocześnie nie mają podstawowej wiedzy ani doświadczenia.
Przejawia się to często u kandydatów, którzy ubiegają się o oferty pracy zupełnie niedopasowane do kompetencji. Uważają, że od razu po studiach mogą z łatwością otrzymać posadę managera. Wiąże się to z niemałymi trudnościami w znalezieniu zatrudnienia.
Osoby dotknięte efektem Dunninga-Krugera miewają trudności w efektywnej pracy zespołowej. Ignorują opinie i sugestie innych członków zespołu, dominują dyskusje i są niechętne do przyjmowania uwag lub krytyki. Obniża to znacznie sprawność wykonywania zadań.
Pracownicy z takim błędem poznawczym mają kłopoty w relacjach z przełożonymi i współpracownikami. Bywają przeważnie postrzegani jako niekompetentni, a nawet aroganccy, co prowadzi do konfliktów i napięć w środowisku pracy. Takie sytuacje wpływają na atmosferę w całym biurze, pogarszając tym samym komfort wszystkich zatrudnionych.
Przykłady wpływu efektu na osobiste podejmowanie decyzji
Błędne postrzeganie własnej wiedzy na dany temat może mocno wpływać na podejmowanie decyzji osobistych. Często przejawia się np. w kwestii finansów i inwestowania. Takie osoby nierzadko impulsywnie inwestują oszczędności, a następnie tracą pieniądze, ponieważ ignorowali własne braki w znajomości rynków.
Zjawisko to jest widoczne także w kwestiach zdrowotnych i dietetycznych. Ludzie dotknięci efektem Krugera-Dunninga myślą, że sami stawiają sobie odpowiednie diagnozy i np. w wyniku tego nie udają się na wizytę do lekarza, kiedy dzieje się coś niepokojącego.
Miewają także nieprawidłowe przekonania na temat diety i stosują m.in. restrykcyjne, szkodliwe jadłospisy, które negatywnie odbijają się na ich organizmie. W takich sytuacjach błąd poznawczy stanowi zagrożenie nawet dla zdrowia i życia.
Znaczenie złudzenia ponadprzeciętności w edukacji i rozwoju osobistym
Osoba, która uważa się za eksperta, nie czuje potrzeby dalszego rozwoju. Przez to rezygnuje z dalszych szans na kształcenie i traci motywację do kolejnych osiągnięć. Hamuje ją to przed przyswajaniem nowej wiedzy, ponieważ uważa, że ma już odpowiednie kompetencje.
Zaprzestanie dalszego rozwoju przeważnie prowadzi do stagnacji zawodowej i osobistej. Z biegiem czasu pojawiają się także trudności z radzeniem sobie z porażkami. Osoby dotknięte efektem odczuwają duży dyskomfort związany z przekraczaniem granic własnych możliwości.
Podsumowanie
Postrzeganie siebie jako osobę z ponadprzeciętną wiedzą, kiedy tak naprawdę się jej nie posiada, jest niebezpieczne. Zwiększa szanse porażek zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Warto rozsądnie podchodzić do kwestii własnych kompetencji, a w razie trudności nie bać się prosić o pomoc psychologa.
Przeczytaj również o Syndromie Oszusta.
