Mobbing w pracy to zjawisko, które funkcjonuje od dawna, lecz dopiero od kilku lat mówi się o nim głośno, jako o zachowaniu, które należy surowo potępić i za jakie mobber powinien odpowiadać w wielu przypadkach nawet karnie. Niestety mobbing może pojawić się w każdym środowisku pracy, a ofiarą nie musi być wyłącznie pracownik niższego szczebla, ponieważ nierzadko dotyka on również osoby zatrudnione na wyższych stanowiskach, które mogą być prześladowane nie tylko przez piastujących wyższe funkcje pracowników czy właścicieli firm, ale również przez osoby zajmujące taką samą pozycję w przedsiębiorstwie. Jak udowodnić i zgłosić mobbing w pracy? Podpowiadamy.
Definicja mobbingu. Czym jest mobbing w pracy?
Definicja mobbingu została umieszczona w Kodeksie Pracy. Zgodnie z zapisami znajdującymi się w tym dokumencie, pod pojęciem mobbingu rozumiemy działania bądź zachowania dotyczące konkretnego pracownika lub skierowane przeciwko niemu, które polegają na długotrwałym oraz uporczywym nękaniu go lub zastraszaniu, czego skutkiem jest zaniżona ocena przydatności zawodowej ofiary. Mobbing to również działania powodujące lub mające na celu ośmieszenie, lub poniżenie ofiary, wyeliminowanie jej z zespołu czy odizolowanie od reszty pracowników. Definicja mobbingu jest więc dość szeroka, w związku z czym obejmuje on wiele działań. Zawsze jednak, aby móc udowodnić mobbing, musimy udokumentować fakt, iż nękanie, zastraszanie bądź ośmieszanie było uporczywe i trwało przez dłuższy czas.
Jakie zachowania uznawane są za mobbing w pracy i jak je udowodnić?
Wrogie zachowania, pełne nieetycznego podejścia do pracownika, bardzo często trudno jest udowodnić. Dlatego warto najpierw sklasyfikować, z jakim rodzajem mobbingu mamy do czynienia, ponieważ może on przyjmować różne formy. Najczęstsze zachowania zaliczane do mobbingu to:
- utrudnianie wykonywania pracy – w takim przypadku pracownik może mieć blokowany dostęp do ważnych informacji, przełożeni mogą odbierać mu wcześniej zlecone zadania lub zlecać czynności niemożliwe do zrealizowania,
- upokarzanie – to również częsty rodzaj mobbingu. W takim przypadku pracownik może być krytykowany nie tylko ze względu na działania, które podejmuje w ramach swoich obowiązków, ale również wygląd czy sytuację rodzinną. Często staje się wyśmiewany, krytykowany i zniesławiony. Może być obiektem kpin i żartów, a mobber w jego kierunku nierzadko kieruje też obraźliwe gesty,
- izolacja – ten typ mobbingu trudno jest udowodnić ze względu na to, że w takim przypadku mobber nastawia grupę pracowników przeciwko swojej ofierze, rozprzestrzeniając na przykład nieprawdziwe plotki na jej temat czy nie zapraszając jej na firmowe spotkania,
- zastraszanie – ten rodzaj mobbingu może dotyczyć na przykład grożenia pracownikowi zwolnieniem czy wymuszaniu na nim groźbami pracy w nadliczbowych godzinach, a także wulgarne odnoszenie się do pracownika.
Inne zachowania uznawane za mobbing to nękanie na przykład poprzez SMS-y czy wiadomości mailowe. Jeżeli posiadamy komunikację z mobberem w formie cyfrowej lub na piśmie, może ona stanowić dowód mobbingu. Czasami mobbing obejmuje działania szkodliwe dla zdrowia ofiary, ponieważ mobber wymusza na niej na przykład łamanie zasad BHP.
Jak udowodnić mobbing w pracy?
Zgodnie z artykułem 55 Kodeksu Pracy nękany pracownik ma prawo rozwiązać umowę ze skutkiem natychmiastowym, a więc bez wypowiedzenia, jeżeli pracodawca nie potrafił zapobiec mobbingowi. Może też żądać zadośćuczynienia lub odszkodowania, a jego pracodawca, a także mobber mogą odpowiadać za takie nękanie. Jak jednak udowodnić mobbing w pracy? W wielu przypadkach nie jest to łatwe zadanie ze względu na to, że granice między niektórymi dopuszczalnymi formalnymi formami karania pracownika bądź egzekwowania od niego prawidłowego wykonywania pracy a mobbingiem często są naprawdę cienkie. Dlatego zwłaszcza te bardziej subtelne formy mobbingu niezwykle ciężko jest udowodnić. Ofiara negatywnych zachowań, aby móc dowieść swoich racji, musi przede wszystkim zebrać odpowiednie dowody, które udowodnią, że był wobec niej stosowany mobbing. Kluczowe dowody przeciwko pracodawcy powinna przedstawić przed sądem okręgowym, który stwierdzi czy w danym przypadku doszło do mobbingu, czy też nie.
Jakie dowody zbierać w przypadku mobbingu w pracy?
Żeby móc udowodnić mobbing w pracy, należy przedstawić odpowiednie dowody. Warto zacząć je zbierać już przy pierwszych próbach nękania. Dobrze jest również prowadzić zestawienie każdej sytuacji mobbingowej z dokładną datą, miejscem, godziną, opisanym aktem mobbingu, wyszczególnionymi mobberami, a także świadkami zdarzenia.
Kolejną możliwością zbierania dowodów jest archiwizowanie wszystkich wiadomości tekstowych, na przykład SMS-ów, maili czy listów noszących znamiona nękania. W wielu przypadkach dowodem mobbingu w pracy są również nagrania czy to głosowe, czy filmiki. Ten typ materiału dowodowego jednak w sytuacji, kiedy mobber nie został poinformowany o nagrywaniu jego zachowania, w niektórych przypadkach może zostać odrzucony.
Kolejną grupą dowodów w przypadku mobbingu w pracy są wszelkie zaświadczenia lekarskie, które potwierdzą uszczerbek na zdrowiu pracownika. Podczas przesłuchań w sądzie osoby, które były świadkami mobbingu, mogą złożyć zeznania obciążające mobbera. Często jednak obecni pracownicy nie chcą zeznawać, aby nie narazić się mobberowi. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku byłych pracowników, którzy często zgadzają się na to, aby być świadkami w sprawach o mobbing i mogą potwierdzić słowa ofiary w sądzie.
Gdzie zgłosić mobbing w pracy? Struktura wewnętrzna firmy
Już pierwsze zachowania świadczące o mobbingu powinny spotykać się ze stanowczą odpowiedzią ofiary. Dlatego warto zgłosić mobbing jak najwcześniej, zaczynając od struktur wewnętrznych firmy. Nie zawsze jednak możemy szukać pomocy w firmie, w której jesteśmy zatrudnieni, zwłaszcza jeżeli doświadczamy mobbingu ze strony jej właściciela. Wówczas będziemy musieli szukać pomocy w zewnętrznych instytucjach.
Jeżeli jednak mobberem jest nasz bezpośredni przełożony bądź współpracownik, wówczas jego działania należy zgłosić do właściciela firmy, czyli naszego pracodawcy. Jeśli jesteśmy zatrudnieni w większych strukturalnie przedsiębiorstwach, wówczas powinniśmy postąpić zgodnie z instrukcją antymobbingową, która musi być dostępna dla każdego pracownika. W dużych firmach wyznaczone są osoby, które zajmują się mobbingiem w pracy i to do nich należy w pierwszej kolejności kierować skargę. W mniejszych firmach z kolei incydenty takie należy zgłosić właścicielowi.
Gdzie zgłosić mobbing w pracy? Organy zewnętrzne
W sytuacji kiedy zgłoszenie mobbingu do właściciela firmy lub osoby zajmującej się przeciwdziałaniem takim zachowaniom nie przyniosło oczekiwanych rezultatów, lub gdy mobberem jest nasz szef, wówczas możemy zgłosić mobbing do zewnętrznych organów. W pierwszej kolejności warto złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy. Takie zawiadomienie może być podpisane naszym imieniem i nazwiskiem, lecz organ ten przyjmuje również anonimowe donosy.
Po otrzymaniu na piśmie informacji o mobbingu w konkretnej firmie PIP przeprowadza kontrolę w przedsiębiorstwie. Jeżeli ujawni przypadki naruszenia praw pracowników, wówczas nałoży na pracodawcę karę. Takie sprawozdanie z kontroli może być świetnym dowodem w sądzie, w sytuacji kiedy ofiara mobbingu będzie na przykład domagać się odszkodowania. Mobbing można zgłosić również na policję, a ostatecznością jest skierowanie sprawy do sądu. W takim przypadku pozwanym jest jednak pracodawca, ponieważ to do jego obowiązków należy przeciwdziałanie mobbingowi. Nękanie przez przełożonego lub współpracowników można zgłosić również do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Obecnie funkcjonują nie tylko państwowe organy zewnętrzne, które mogą pomóc ofiarom mobbingu, ale również fundacje i stowarzyszenia, do jakich można udać się kiedy doświadczamy takich zachowań ze strony współpracowników lub pracodawcy. Wśród organizacji pozarządowych zajmujących się bezpłatną pomocą prawną ofiarom mobbingu wyróżnia się na przykład:
- Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego,
- Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe OSA,
- Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe,
- Helsińską Fundację Praw Człowieka.
Uprawnienia i roszczenia ofiary mobbingu w pracy
Jeśli już wiemy, czym jest mobbing i gdzie szukać pomocy, powinniśmy dowiedzieć się również, jakie uprawnienia i roszczenia przysługują nam, kiedy stajemy się ofiarami mobbingu. Wobec pracodawcy w sytuacji mobbingu możemy wysunąć dwa roszczenia. Należą do nich:
- zadośćuczynienie,
- odszkodowanie.
Warto wiedzieć o tym, że oba te roszczenia są od siebie niezależne. Dlatego możemy ubiegać się zarówno o zadośćuczynienie, jak i odszkodowanie. Na to pierwsze możemy liczyć w przypadku kiedy mobbing wywołał u nas rozstrój zdrowia i posiadamy dowody w postaci dokumentacji medycznej poświadczające taki stan. Odszkodowanie z kolei przysługuje ofiarom mobbingu, jeżeli z powodu negatywnych zachowań mobbera rozwiązały umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia. Wówczas minimalna wysokość odszkodowania, jaka przysługuje im zgodnie z zapisami Kodeksu Pracy to równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę.
