Mobbing w pracy to niestety w wielu miejscach wciąż powszechna praktyka, która nie musi polegać jedynie na nękaniu, zastraszaniu czy grożeniu zwolnieniem, a negatywne zachowania wobec pracownika może przejawiać nie tylko pracodawca, ale również jego współpracownik. Ofiary mobbingu w pracy często nie wiedzą, co robić i jak mogą reagować na takie sytuacje, przez co pogarsza się ich stan psychiczny, a nierzadko również fizyczny. Mobbing w skrajnych sytuacjach może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, depresji, a nawet samobójstwa. Dlatego należy na niego jak najszybciej reagować i mu przeciwdziałać. Czym jest mobbing w pracy, jak można go udowodnić i gdzie zgłosić? Podpowiadamy.
Definicja mobbingu. Czym jest mobbing?
Na pytanie co to jest mobbing w pracy, odpowiada Kodeks Pracy, ponieważ zawiera on definicję takiego zachowania. Definicja mobbingu ujęta jest w artykule 94 Kodeksu Pracy, którego treść brzmi następująco: Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.
Definicja mobbingu zawarta w Kodeksie Pracy informuje o tym, że działania wobec ofiary muszą mieć długotrwały charakter i powodować u niej zaniżoną ocenę przydatności zawodowej. Definicja mobbingu jest dość rozbudowana, co sprawia, że wiele zachowań się z nią wpisuje, lecz osoby zastraszane lub nękane, bardzo często przez długi czas nie potrafią rozpoznać stosowanego wobec siebie mobbingu i nie wiedzą, na czym on dokładnie polega.
Na czym polega mobbing w miejscu pracy? Cechy mobbingu w pracy
Definicja mobbingu zawarta w Kodeksie Pracy pokazuje, że może on przybierać różne formy. Z tego powodu ofiary bardzo często na początku mają problem z tym, aby sklasyfikować zachowania pracodawcy lub współpracowników właśnie do tej kategorii. Na czym więc polega mobbing w miejscu pracy i jak mogą wyglądać najważniejsze cechy mobbingu? Zalicza się do nich przede wszystkim:
- uporczywość, a więc zachowania mobbera muszą mieć charakter ciągły i być stale powtarzane,
- długotrwałość, oznacza, że działania mobbera muszą być przeprowadzone na tyle długo, aby wywołać u pracownika zaniżoną ocenę przydatności zawodowej.
Oceniając zdarzenia pod kątem mobbingu, należy więc sprawdzić, czy występują jednocześnie obie przed przesłanki.
Mobber, czyli osoba, która dopuszcza się niewłaściwych zachowań wobec współpracownika lub podwładnego, może na przykład bez powodu podważać kompetencje od ofiary, a nawet nie dopuszczać do głosu. Mobbing w miejscu pracy często polega również na wyśmiewaniu ofiary w towarzystwie innych i ignorowaniu jej, przez co taka osoba zaczyna mieć zaniżoną ocenę własnej przydatności zawodowej. Mobbing w pracy bardzo często jednak przybiera jeszcze bardziej agresywne formy polegające na zastraszaniu lub grożeniu pracownikom przede wszystkim zwolnieniem. Mobber może również odbierać przydzielone zadania w swojej ofierze lub wręcz przeciwnie – dokładać kolejne, często niemożliwe do zrealizowania. Skrajne sytuacje mobbingu obejmują również agresywne zachowania.
Upokarzanie ofiary na forum firmy, straszenie zwolnieniem czy rozsiewanie plotek na temat konkretnej osoby to jednak najczęstsze cechy mobbingu obserwowane w miejscu pracy. Nierzadko cechy mobbingu nie są szybko zauważane przez ofiarę ze względu na to, że mobber stosuje metody, które nie przypominają mobbingu, ponieważ wszelkie przytyki na początku mają formę żartu, a później dopiero stają się coraz bardziej agresywne i ofiara staje się nękana przez swojego oprawcę. Wszystkie te działania mają na celu obniżenie samooceny ofiary, zdyskredytowanie jej na forum, podważenie jej umiejętności i kompetencji, a kontakt z mobberem jest dla niej wówczas źródłem stresu i strachu.
Może Cię również zainteresować: Dyskryminacja w miejscu pracy – jakie mamy prawa i gdzie się zgłosić?
Rodzaje mobbingu
Wyróżnia się trzy rodzaje mobbingu w pracy:
- pionowy – występuje wtedy kiedy to przełożony prześladuje swojego podwładnego,
- poziomy – to sytuacja gdy sprawca i ofiara znajdują się na tym samym poziomie w hierarchii stanowisk w firmie,
- ukośny – to prześladowanie przełożonego przez jego podwładnego.
Wbrew pozorom mobbing w pracy nie jest więc zjawiskiem, które dotyczy wyłącznie pracowników, ponieważ może dotknąć nawet pracodawcy, chociaż zdarza się znacznie rzadziej. Według statystyk mobbing pionowy zastępujący, czyli sytuacja, w której mobberem jest bezpośredni przełożony ofiary to 54% wszystkich przypadków. Z kolei mobbing skośny zstępujący, a więc gdy mobberem jest główny przełożony ofiary, na przykład właściciel lub prezes firmy to 27% przypadków. 15% stanowi mobbing prosty stosowany przez osoby znajdujące się na równoległych stanowiskach, a jedynie 1% to mobbing skośny wstępujący, gdy mobberem jest podwładny lub grupa podwładnych.
Inne rodzaje mobbingu
Definiowanie rodzaju mobbingu ze względu na hierarchię pracowniczą to najprostszy podział. Nie obejmuje on jednak rozpoznawania rodzajów takiego zjawiska. Dlatego występuje również podział mobbingu ze względu na jego widoczność. W takim przypadku mamy do czynienia z mobbingiem bezpośrednim i pośrednim. Czym cechują się te dwa podstawowe rodzaje mobbingu psychicznego?
- Mobbing bezpośredni polega na osobistym nękaniu ofiary. Dlatego mobber wszelkie swoje działania wykonuje osobiście, nie ukrywając swoich intencji, często na oczach innych współpracowników. W sytuacji, kiedy ofiara jest poniżana przez swojego pracodawcę lub współpracownika w sposób jawny, ponieważ mobber daje jej jasno do zrozumienia, że uważa ją z jakiegoś powodu za gorszą, wówczas teoretycznie szansa na udowodnienie mobbingu jest wyższa ze względu na to, że mamy świadków takich nieprzyjemnych zdarzeń. Nierzadko jednak niewiele osób decyduje się na potwierdzenie wersji zdarzeń ofiary.
- Mobbing pośredni jest z kolei dużo trudniejszy do udowodnienia niż model bezpośredni, co sprawia, że nierzadko jest pomijany podczas rozstrzygania spraw o takim charakterze. Ukryta forma mobbingu jest zdecydowanie bardziej niebezpieczna, ponieważ na początku mobber wszelkie swoje działania przeprowadza za plecami ofiary, a więc rozsiewa plotki na jej temat, celowo deleguje jej zadania niemożliwe do wykonania czy nakłania do wykluczenia ofiary z grupy. W takim przypadku ofiara często nie jest w stanie szybko zareagować, ze względu na to, że przez długi czas nie zdaje sobie sprawy, że są stosowane wobec niej takie praktyki. W związku z tym skutki mobbingu pośredniego i ukrytych działań mobbera nierzadko są bardzo poważne i dotyczą nie tylko zdrowia psychicznego, ale również fizycznego ofiary.
Zarówno mobbing pośredni, jak i bezpośredni zazwyczaj dzieli się na kilka faz. Dlatego warto reagować na zachowania mobbera już wtedy, kiedy przybierają one często niewinną i delikatną postać, ponieważ we wczesnej fazie mamy jeszcze czas na podjęcie próby dialogu, a w fazie eskalacji konfliktu mobbing wpłynie negatywnie nie tylko na zdrowie psychiczne i fizyczne pracownika, ale także jego sytuację rodzinną i przeniknie w pozostałe sfery życia.
Jak radzić sobie z mobbingiem? Jak pracownik może reagować na mobbing?
Na mobbing należy reagować szybko i skutecznie, aby nie przerodził się w kolejne fazy nękania, ponieważ końcowa faza, czyli apogeum mobbingu, do której nie dochodzi na szczęście zbyt często, może skończyć się dla ofiary tragicznie. Jak więc radzić sobie z mobbingiem i w jaki sposób pracownik może reagować na zachowania określane definicją mobbingu w Kodeksie Pracy? Przede wszystkim warto mieć świadomość, że chroni nas właśnie Kodeks Pracy, dlatego jeżeli jesteśmy zatrudnieni w legalny sposób, wówczas możemy dochodzić swoich praw właśnie z mocy tej ustawy. Istnieje jednak kilka zasad, którymi warto kierować się aby poradzić sobie z mobbingiem. Przede wszystkim:
- nie ignorować mobbingu,
- zbierać dowody mobbingu,
- skorzystać z usług prawnika,
- zgłosić mobbing.
Jak przeciwdziałać mobbingowi?
Zarówno ofiara, jak i świadek mobbingu nie powinni ignorować takiego zjawiska, ponieważ milcząc, dajemy przyzwolenie mobberowi do podejmowania kolejnych działań. Bardzo często w sytuacji kiedy mobber zaczyna prześladować swoją ofiarę, komentując w niewłaściwy sposób jej wygląd zachowanie czy kompetencje, grupa pozostałych pracowników może stanowczo sprzeciwić się takim działaniom, dzięki czemu sprawca więcej nie będzie powtarzał takich komentarzy. Jeżeli jednak grupa będzie mu wtórowała, wówczas istnieje duża szansa, że mobber zacznie jeszcze bardziej nękać swoją ofiarę.
Pracodawca ma sporo więcej narzędzi, które może wykorzystać, aby przeciwdziałać mobbingowi. Jego obowiązkiem jest reagowanie na wszystkie zachowania w firmie, które mogą być zakwalifikowane jako mobbing i podejmowanie działań mających na celu niedopuszczenie do takich zdarzeń. Wśród najczęściej wybieranych przez pracodawców działań, które mają przeciwdziałać mobbingowi, można wymienić:
- tworzenie procedur antymobbingowych,
- tworzenie komisji antymobbingowych,
- wyznaczenie pełnomocnika do spraw przeciwdziałania mobbingowi,
- przeprowadzanie szkoleń antymobingowych.
Każdy pracodawca powinien być świadomy tego, że z perspektywy prawa pracy tylko i wyłącznie on jest odpowiedzialny za wystąpienie mobbingu w pracy nie tylko wtedy kiedy sam jest mobberem, ale również wtedy kiedy zatrudnił mobbera. Osoba, która prześladuje swoją ofiarę, może podlegać odpowiedzialności karnej lub cywilnej, w zależności od tego, jakich dopuściła się czynów.
Jak można udowodnić mobbing w pracy?
Niestety w wielu przypadkach udowodnienie mobbingu w pracy może być bardzo trudne. Nie oznacza to, jednak że jest niemożliwe. Ofiara powinna zbierać dowody dokumentujące zastraszanie lub długoterminowe nękanie. Obecnie kwestia nagrywania swojego pracodawcy wciąż jest dyskusyjna, jednak nagrania negatywnych zachowań mobbera mogą nam pomóc udowodnić mobbing, nawet jeżeli nie poinformujemy takiej osoby o tym, że jest ona nagrywana. Udowodnić mobbing w pracy możemy, posiadając odpowiednie dowody. Dlatego powinniśmy zbierać i archiwizować wszystkie rozmowy z pracodawcą, inspekcją pracy czy sądem.
Warto archiwizować wszelkie zarówno rozmowy zawodowe, jak i prywatne z mobberem, czy to wiadomości głosowe SMS-owe maile oraz treści na innych komunikatorach, które udowadniają nękanie. Przydatne mogą być również zaświadczenia od psychiatrów lub psychologów, jeżeli mobbing odbił się negatywnie na naszym zdrowiu psychicznym. Udowodnić mobbing w pracy można również prosząc świadków takich zdarzeń o zeznawanie w sądzie.
Gdzie można zgłosić mobbing?
Ofiara ma wiele możliwości zgłoszenia mobbingu w pracy. Dlatego w zależności od konkretnej sytuacji, powinna zacząć najpierw od struktur wewnętrznych firmy lub poprosić o pomoc organy zewnętrzne. W przypadku mobbingu poziomego warto zgłosić niewłaściwe zachowanie mobbera do naszego przełożonego. Jeżeli ten nie podejmie odpowiednich kroków, wówczas o sprawie można powiadomić Państwową Inspekcję Pracy, a także policję. Jeżeli jednak mobberem jest nasz przełożony, wówczas raczej nie znajdziemy pomocy wewnętrznej strukturze firmy. W takim przypadku można powiadomić związki zawodowe, lub złożyć zawiadomienie do Państwowe Inspekcji Pracy. Instytucja ta, jeżeli otrzymasz takie zawiadomienie na piśmie, wówczas zobligowana jest do przeprowadzenia kontroli całego przedsiębiorstwa. W skrajnych sytuacjach mobbing zgłaszany jest na policję lub Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Odszkodowanie za mobbing. Czy ofiara może liczyć na zadośćuczynienie od pracodawcy lub mobbera?
Zgodnie z zapisami dotyczącymi mobbingu w Kodeksie Pracy ofiara w pewnych sytuacjach może liczyć na otrzymanie zadośćuczynienia od pracodawcy lub mobbera. Przepisy prawa przewidują dla ofiar mobbingu dwa rodzaje roszczeń, których mogą one dochodzić w ramach postępowania sądowego. Należy do nich:
- odszkodowanie z tytułu mobbingu,
- zadośćuczynienie z tytułu mobbingu.
O odszkodowanie z tytułu mobbingu może ubiegać się pracownik, który doznał mobbingu lub na podstawie mobbingu rozwiązał umowę o pracę. Odszkodowanie ma naprawić szkody, które mobbing wywołał u pracownika. Na taką szkodę składają się nie tylko straty poniesione przez ofiarę, ale również potencjalne korzyści. Zgodnie z przepisami minimalna wysokość odszkodowania nie może być niższa niż minimalne wynagrodzenie za pracę.
Zadośćuczynienie za mobbing może otrzymać z kolei pracownik, u którego z powodu mobbingu doszło do rozstroju zdrowia. Taka osoba może dochodzić odpowiedniej sumy zadośćuczynienia pieniężnego od swojego pracodawcy za doznaną krzywdę. W takim przypadku musi ona dysponować jednak dokumentacją medyczną potwierdzającą rozstrój zdrowia.
Mobbing w pracy – przykłady
Mobbing w miejscu pracy może przyjmować różne formy i nie zawsze jest jawny. Poniżej jednak przedstawiamy kilka najczęściej spotykanych przykładów mobbingów pracy. Zalicza się do nich:
- złośliwe wyzwiska i gesty,
- ośmieszanie ofiary,
- zlecanie jej bezsensownych lub niemożliwych do wykonania czynności,
- szantażowanie zwolnieniem z pracy,
- izolowanie od innych pracowników,
- publiczne niezasadne krytykowanie pracy,
- utrudnianie ofierze dostępu do informacji,
- ignorowanie pracownika i jego pomysłów,
- umniejszanie jego roli,
- komentowanie życia prywatnego ofiary,
- lekceważenie go i ignorowanie,
- zachowania o to podtekście seksualnym.
Jeżeli rozpoznamy długotrwałe i uporczywe negatywne zachowania mobbera dotyczące nie tylko zastraszania czy nękania, ale również poniżania, ośmieszania, eliminowania z zespołu czy izolowania, które stopniowo się nasilają, najprawdopodobniej mamy do czynienia z mobbingiem. W takim przypadku należy działać szybko. Pamiętajmy, że nie tylko Państwowa Inspekcja Pracy czy policja mogą nam pomóc, ponieważ istnieje wiele organizacji pozarządowych, które wspierają ofiary mobbingu. Zalicza się do nich różnego rodzaju Fundacje i stowarzyszenia, takie jak na przykład: Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Antymobbingowe, Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego czy Fundacja Justbetter.
