Zachowania takie jak poniżanie, zastraszanie, nękanie, wyśmiewanie, izolowanie od reszty pracowników, zlecanie zadań niemożliwych do wykonania, bezpodstawne podważanie kompetencji pracownika, a także szereg innych czynności uznawanych jest za mobbing. Definicja mobbingu jest ściśle określona w Kodeksie Pracy. Dlatego ofiary takich zachowań powinny bez problemu dostrzec już pierwsze przejawy nękania. Często jednak przez długi czas nie są świadome tego, że doświadczają mobbingu. Nie każdy wie również, że mobbing może występować w różnych formach. Jedną z nich jest mobbing horyzontalny. Czym się on wyróżnia i na czym polega? Podpowiadamy.
Definicja mobbingu w pracy
Definicja mobbingu w pracy określona jest w artykule 94 Kodeksu Pracy. Zgodnie z jego zapisami za mobbing uważa się działania lub zachowania, które dotyczą konkretnego pracownika lub są skierowane przeciwko niemu, a ich celem jest obniżenie oceny przydatności zawodowej ofiary. Wśród działań wymienionych w tym artykule uważanych za mobbing, znajduje się:
- nękanie,
- zastraszanie,
- poniżanie,
- ośmieszanie,
- izolowanie,
- eliminowanie ofiary z zespołu współpracowników.
Warunki, które muszą zachodzić, aby zgodnie z artykułem 64 kp mówić o mobbingu dotyczą faktu, iż działania takie muszą być długotrwałe i uporczywe. Cechą charakterystyczną mobbingu w pracy są więc czynności podejmowane przeciwko konkretnemu pracownikowi, które wpływają negatywnie na jego ocenę przydatności zawodowej, kondycję psychiczną i fizyczną. Jeżeli więc ofiara mobbingu doświadczyła jakiegokolwiek uszczerbku na zdrowiu spowodowanego działaniami mobbera, może domagać się zadośćuczynienia.
Rodzaje mobbingu w miejscu pracy
Wyróżnia się kilka typów mobbingu w pracy, które klasyfikowane są na podstawie tego, kim jest ofiara, a kim mobber w strukturach środowiskowych firmy. Na tej podstawie wyróżniono:
- mobbing pionowy – jest to sytuacja, w której ofiara jest podwładnym, a mobberem jest jej przełożony,
- mobbing poziomy – określany również jako horyzontalny. Jest to sytuacja, w której mobber i ofiara znajdują się na takiej samej pozycji w hierarchii ważności stanowisk w firmie. Jest to więc mobbing między współpracownikami,
- mobbing skośny – występuje wtedy kiedy mobberem jest podwładny, a ofiarą przełożony. Jest to najrzadziej występujący rodzaj mobbingu, który stanowi około 1% wszystkich zgłaszanych przypadków.
Jak nietrudno się domyślić, najczęściej występującym rodzajem mobbingu jest jego wersja pionowa, a więc dotycząca sytuacji, w której mobberem jest przełożony, a ofiarą podwładny. Ponad 50% wszystkich przypadków mobbingu to mobbing skośny zstępujący, w którym mobberem jest bezpośredni przełożony ofiary, a jedynie 27% to nękanie przez właściciela firmy.
Mobbing horyzontalny – co to?
Mobbing horyzontalny to jeden z rodzajów mobbingu, z którym w Polsce spotyka się wiele osób. Jest to sytuacja, w której ofiara i mobber są dla siebie współpracownikami, czyli kolegami z pracy. Mobbing horyzontalny, a więc dotyczący osób zajmujących podobne stanowiska, stanowi 15% wszystkich zgłaszanych przypadków mobbingu. Niestety mobbing horyzontalny nie jest niczym nowym, jeśli chodzi o realia zatrudnienia, nie tylko w Polsce, ale również w innych krajach, a do negatywnych zachowań pomiędzy współpracownikami dochodzi najczęściej w dużych korporacjach, gdzie najważniejszym czynnikiem determinującym możliwość dalszej współpracy są jak najlepsze wyniki poszczególnych jednostek.
Powodem mobbingu poziomego nierzadko jest chęć wyeliminowania konkurencji właśnie poprzez stosowanie wobec swojej ofiary zachowań o charakterze nękania, zastraszania, wyśmiewania czy obmawiania. Wobec prawa nie ma jednak znaczenia czy mobberem jest współpracownik ofiary, czy też pracodawca z uwagi na fakt, iż to właściciele firm ponoszą odpowiedzialność za zatrudnienie sprawcy mobbingu i niepodjęcie działań mających na celu przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom. W wielu strukturach istnieją specjalne procedury antymobbingowe, które mają chronić ofiary mobbingu horyzontalnego.
Na czym polega mobbing horyzontalny?
Żeby mówić o zjawisku mobbingu horyzontalnego, musi dojść do sytuacji, w której mobber i ofiara pozostają na takim samym lub podobnym miejscu zatrudnienia. Oznacza to, że sprawca mobbingu wcale nie musi zajmować identycznego stanowiska jak ofiara. Ważne jest jednak, aby obie te osoby były zatrudnione przez takie tego samego pracodawcę. Z tego powodu z mobbingiem horyzontalnym mamy do czynienia również wtedy, kiedy na przykład manager nęka jednego ze specjalistów w swoim zespole czy kierownik zmiany w sklepie zachowuje się nieodpowiednio wobec kasjera bądź magazyniera.
Jakie są przyczyny mobbingu horyzontalnego?
Mobbing poziomy, czyli horyzontalny, a więc występujący wśród współpracowników, może być spowodowany przez osobistą niechęć mobbera do ofiary, ale również rywalizację, na przykład o lepszą pensję, wyższe stanowisko, premię czy uznanie w oczach przełożonego. Nierzadko mobbing horyzontalny spowodowany jest przez to, że mobber zdaje sobie sprawę z tego, że osiąga gorsze wyniki niż jego ofiara i obawia się o swoją pozycję w firmie. Dlatego chcąc pokazać się w lepszym świetle, prześladuje swojego kolegę z pracy. Przyczyną mobbingu horyzontalnego może być również zazdrość.
Przykłady mobbingu horyzontalnego
Przykładów mobbingu horyzontalnego jest wiele. Zawsze jednak jest to sytuacja trudna dla ofiary ze względu na to, że często osoba doświadczająca mobbingu, boi się poinformować swoich przełożonych o tym, w jaki sposób jest traktowana przez jednego lub kilku współpracowników. Obawia się również, że nie otrzyma pomocy od właściciela firmy, a złożona skarga pogorszy jej i tak trudną sytuację w grupie i wywoła efekt odwrotny do zamierzonego, a więc spowoduje nasilenie prześladowania. Należy jednak pamiętać, że brak reakcji przełożonego na skargi informujące o mobbingu horyzontalnym jest cichym przyzwoleniem na takie działania.
Ofiara, która doświadcza nękania, zastraszania czy wyśmiewania w takiej sytuacji będzie mogła żądać od pracodawcy zadośćuczynienia lub odszkodowania. Kiedy jednak wiadomo, że mamy do czynienia z mobbingiem poziomym? Przykłady mobbingu horyzontalnego to:
- nieuzasadniona krytyka pracy ofiary,
- wyśmiewanie,
- nękanie SMS-ami i wiadomościami,
- ograniczanie możliwości wypowiadania się,
- groźby i wyzwiska,
- rozsiewanie plotek na temat ofiary,
- poniżanie,
- ukrywanie istotnych informacji wpływających na pracę ofiary,
- aluzje o charakterze seksualnym,
- komentowanie w sposób negatywny życia osobistego pracownika.
Mimo że w przypadku mobbingu horyzontalnego mobber dysponuje nieco węższym wachlarzem zachowań niż w przypadku mobbingu pionowego, to jednak jego działania mogą być na tyle uciążliwe, że ofiara zdecyduje się na to, by natychmiast rozwiązać umowę o pracę. Bardzo często osoba mobbingująca przynajmniej na początku swoich działań ukrywa swoje intencje i nie dopuszcza się takich zachowań na oczach innych współpracowników. Nierzadko mobbing horyzontalny związany jest z mobbingiem pośrednim, a więc mobber w takim przypadku rozsiewa plotki za plecami ofiary i nakłania innych do wykluczenia jej z grupy, przez co osoba, wobec której podjął takie działania, przez pewien czas nie jest świadoma, że doświadcza mobbingu i nie może odpowiednio na niego zareagować.
Horyzontalny mobbing w miejscu pracy – gdzie zgłosić?
Każdy pracodawca zobligowany jest do tego, aby przeciwdziałać mobbingowi wśród swoich pracowników. Dlatego mobbing horyzontalny zawsze należy w pierwszej kolejności zgłaszać do swojego przełożonego. W przypadku dużych organizacji bardzo często powoływane są specjalne organy, które zajmują się mobbingiem w miejscu pracy, a każdy z pracowników rozpoczynając pracę, powinien zostać poinstruowany, w jaki sposób i gdzie może zgłaszać przypadki nadużycia. W dużych korporacjach i przedsiębiorstwach funkcjonują pełnomocnicy do spraw przeciwdziałania mobbingowi, a także komisje mobbingowe, do których należy kierować takie sprawy. W mniejszych firmach z kolei mobbing horyzontalny należy zgłosić bezpośrednio do właściciela firmy.
W sytuacji kiedy działania wewnątrz przedsiębiorstwa nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, wówczas mobbing horyzontalny powinniśmy zgłosić do Państwowej Inspekcji Pracy. Kontrola tego organu, jeżeli wykaże jakiekolwiek nieprawidłowości, będzie wiązała się dla pracodawcy z niemałą karą. Nękanie, poniżanie, ośmieszanie i inne działania współpracowników, które zgodnie z Kodeksem Pracy definiowane są jako mobbing, można zgłosić również na policję, do prokuratury, a nawet do sądu okręgowego. Odpowiednie zawiadomienie warto wysłać też do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Warto wiedzieć również o tym, że obecnie funkcjonują różnego rodzaju instytucje pozarządowe oferujące pomoc ofiarom mobbingu horyzontalnego, takie jak na przykład Krajowe Stowarzyszenie Antymobbingowe czy Polskie Stowarzyszenie Prawa Antydyskryminacyjnego. W takich miejscach możemy liczyć na poradę prawną i pomoc.
Konsekwencje mobbingu horyzontalnego
Ofiara mobbingu horyzontalnego może doznać uszczerbku na zdrowiu psychicznym lub fizycznym. W takim przypadku powinna dochodzić w ramach postępowania sądowego swoich praw i zadośćuczynienia. Aby jednak taki wniosek został przyjęty przez sąd, musi dysponować dokumentacją medyczną, która poświadczy, że z powodu mobbingu doszło do rozstroju jej zdrowia. W sytuacji kiedy mobbing wywołał na ofierze konieczność natychmiastowego rozwiązania umowy, a więc bez okresu wypowiedzenia, taka osoba może w ramach postępowania sądowego starać się o uzyskanie odszkodowania od pracodawcy.
Konsekwencje mobbingu horyzontalnego dla faktycznego mobbera, czyli współpracownika ofiary mogą wynikać z odpowiedzialności karnej, w sytuacji kiedy jego działania nosiły znamiona przestępstwa, a więc dopuścił się on stalkingu, naruszył nietykalność cielesną swojej ofiary czy kierował wobec niej groźby karalne. Odpowiedzialność cywilna za mobbing horyzontalny dotyczy z kolei sytuacji, kiedy ofiara zdecydowała się na wniesienie pozwu osobistego wobec swojego współpracownika będącego mobberem na przykład o naruszenie swoich dóbr osobistych. Warto mieć świadomość, że konsekwencje za mobbing horyzontalny, a więc występujący między współpracownikami poniesie także pracodawca, ponieważ jego obowiązkiem było reagowanie na zachowania, które mogły zostać zakwalifikowane jako mobbing, a także podjęcie działań niedopuszczających do wystąpienia takich sytuacji.
