Żyjemy w czasach, kiedy stres towarzyszy nam niemal każdego dnia. Doświadczamy go zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Większość Polaków deklaruje jednak, że jednym z istotnych źródeł sytuacji stresowych, jest dla nich praca. Badania jasno sugerują, że w naszym miejscu pracy stresujemy się bardzo często lub często, a wiele z nas codziennie. Mimo że stres jest naturalną reakcją organizmu, która ma zmobilizować nasz organizm do działania i w pewnych sytuacjach może on przynieść pozytywne rezultaty, to jednak długotrwały stres prędzej czy później negatywnie odbije się na naszym zdrowiu fizycznym i psychicznym. Stres w miejscu pracy dzielimy na eustres i dystres, czyli stres pozytywny i negatywny. Czym wyróżniają się te rodzaje stresu, jakie mogą być ich przyczyny i objawy, a także skutki i jak radzić sobie ze stresem w miejscu pracy? Podpowiadamy.
Czym jest stres? To naturalna reakcja organizmu!
Warto najpierw odpowiedzieć sobie na pytanie: czym jest stres? Musimy zdawać sobie sprawę, że jest to naturalna odpowiedź organizmu na stawiane przed nim wymagania. U każdego człowieka jednak stres może występować w nieco innej formie. Bardzo często jednak czujemy wówczas, że nasze mięśnie stają się napięte, serce szybciej bije, oddech przyspiesza, a nawet trzęsą nam się ręce ciało. Wówczas organizm fizjologicznie reaguje na różne zewnętrzne i wewnętrzne sensory, czyli bodźce, a mózg uruchamia różne procesy biochemiczne, które mają postawić nasz organizm stan gotowości.
Stres pozwala nam w sytuacjach zagrażających życiu reagować instynktownie i szybciej. Dlatego w sytuacjach stresowych nasz organizm uwalnia hormony takie jak kortyzol, adrenalina czy noradrenalina, dzięki czemu do mózgu dociera więcej tlenu, serce szybciej bije, wzrasta ciśnienie krwi, poziom cukru we krwi również jest wyższy. Czujemy wtedy też napływ energii. Stres uważany jest więc za szereg zarówno specyficznych, jak i nieswoistych reakcji psychologicznych i fizycznych jednostki na bodźce wewnętrzne lub zewnętrzne, które zaburzają równowagę i wymagają umiejętności radzenia sobie i wysiłków adaptacyjnych.
Fazy stresu oraz objawy i skutki. Skala stresu według Thomasa. Jak ocenić poziom stresu?
Stres możemy podzielić, stosując klasyfikację jego trwałości. W takim przypadku ze względu na częstotliwość i trwałość wymieniana:
- ostry stres – zazwyczaj jest krótkotrwały i stosunkowo powszechny. Możemy go doświadczać w wielu różnych sytuacjach życiowych. W pracy można dotyczyć na przykład przygotowywania się do rozmowy kwalifikacyjnej lub prezentacji bądź też ważnej rozmowy z kierownictwem,
- epizodyczny – dotyczy częstych i stałych okresów. Jest to więc doświadczenie wywołane niezaspokojeniem potrzeby natychmiastowego zrobienia czegoś lub też niespełnienia swoich celów. Może on więc w pracy dotyczyć sytuacji braku awansu lub podwyżki,
- chroniczny – bądź też długotrwały stres, to przedłużający się stan gotowości organizmu, który często jest silny, a dodatkowo nie odczuwamy wówczas ulgi lub tylko w ograniczonym stopniu, przez co nasz organizm zaczyna być wyczerpany.
Hans Sely, który wprowadził do nomenklatury pojęcie stresu, wymienił trzy jego główne fazy takie jak:
- faza alarmowa – składająca się na stadium szoku i przeciwdziałania szokowi. Jest to wstępna faza zaskoczenia i niepokoju,
- faza odporności – to druga faza, w której organizm radzi sobie ze stresem,
- faza wyczerpania to odpowiedź organizmu na pobudzenie i wyrzut adrenaliny, która jest wynikiem wcześniejszego wysiłku i stresu prowadzi do wyczerpania organizmu.
W 1967 roku dwaj psychiatrzy – Thomas Holmes i Richard Rahe – zaproponowali skalę stresu. Przeprowadzili oni badanie, w którym poprosili 5000 badanych osób o wypełnienie kwestionariusza zawierającego 43 losowe zdarzenia. Osoby te miały zaznaczyć te wydarzenia, w których uczestniczyli w ostatnim roku. Na tej podstawie badacze dokonali odkrycia, iż u osób z najwyższą sumaryczną ilością punktów, ryzyko zachorowania na poważną chorobę było wielokrotnie wyższe niż u tych osób, które w ostatnim roku nie miały styczności z tak wieloma sytuacjami stresowymi. Zaproponowali oni skalę określenia ryzyka zachorowania przez stres, na podstawie której wynik powyżej 300 punktów oznaczał 80% szans na zachorowanie w ciągu dwóch następnych lat.
Przyczyny stresu w pracy. Jak unikać stresu?
Przyczyn stresu może być wiele i dotyczą one zarówno naszego życia zawodowego, jak i prywatnego. Wśród najczęściej wymienianych źródeł stresu w pracy zalicza się jednak m.in.:
- zbyt dużą liczbę zadań do wykonania,
- wykonywanie trudnej i odpowiedzialnej pracy bez odpowiedniego przygotowania,
- konieczność ciągłego pośpiechu, a nawet zostawania po godzinach w firmie,
- brak wsparcia w zespole,
- konflikty interpersonalne w pracy i brak dobrych relacji ze współpracownikami,
- niejasno postawione cele,
- ciągle zmieniające się wymagania,
- brak możliwości kontroli swoich zachowań,
- monotonia i powtarzalność, która nie zaspokaja naszych zawodowych aspiracji.
Jak widać, przyczyn stresu w pracy może być wiele. Bardzo często wynikają one również z nieodpowiednich zachowań kadry menedżerskiej lub współpracowników, a nawet mobbingu w firmie. Wyższy poziom stresu występuje również u osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach, które nie dbają o wellbeing swoich pracowników i w których trudno jest zachować odpowiednią równowagę między życiem zawodowym i prywatnym, a więc work-life balance. Żeby unikać stresu pracy, należy najpierw znaleźć jego przyczynę. Jeżeli dotyczy odpowiedniej organizacji, wówczas warto zacząć wykorzystywać techniki zarządzania czasem, które pozwolą nam szybko i efektywnie wykonywać nasze zadania. Jeżeli jednak dotyczą niezależnych od nas sytuacji, a więc zachowań współpracowników czy kadry zarządzającej, możemy porozmawiać z takimi osobami na ten temat lub szukać pomocy w zewnętrznych instytucjach. Jeżeli nasza praca jest dla nas źródłem stresu, warto zastanowić się również nad jej zmianą.
Jakie są rodzaje stresu w pracy? Dwa rodzaje stresu, czyli dystres i eustres
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje stresu w miejscu pracy, czyli eustres i dystres, a więc stres pozytywny i negatywny. Eustres sprawia, że dobrze wywiązujemy się ze swoich obowiązków, jesteśmy zmobilizowani do działania, potrafimy podejmować trudne decyzje w życiu zawodowym i łatwo koncentrujemy się na wykonywanych przez nas czynnościach. Eustres sprawia więc, że czujemy przypływ energii do pracy. Z kolei dystres oddziałuje na nas negatywnie i często po pewnym czasie odbija się na naszym zdrowiu fizycznym i psychicznym. Powoduje, że trudno jest nam realizować wyznaczone przez pracodawcę zadania, stajemy się zniechęceni i rozkojarzeni.
Co to jest eustres? Definicja eustresu
W miejscu pracy może towarzyszyć nam eustres, czyli rodzaj stresu pozytywnie wpływający na nasz organizm, ponieważ mobilizuje on nas do działania. Eustres to stosunkowo nowa koncepcja opisywana jako pozytywny, pomocny i motywujący rodzaj stresu. Dzięki niemu jesteśmy zmotywowani do pracy, możemy poprawiać wyniki i osiągać wyznaczone cele, a także stawiać czoła wyzwaniom zawodowym. W eustresie w naszym organizmie wydzielana jest energia proporcjonalna do wymagań danej sytuacji. Dlatego zazwyczaj wtedy czujemy, że uda nam się wygłosić prezentację czy skończyć w wybranym terminie dany projekt.
Jest to więc pozytywna ocena czynnika stresogennego, która pozwala nam ukierunkować energię dostarczoną przez organizm w taki sposób, aby wypracować potrzebne nam rozwiązanie. Eustres towarzyszy nam nie tylko w życiu zawodowym, ale również w życiu prywatnym na przykład wtedy kiedy jesteśmy zakochani, uczestniczymy w zawodach sportowych czy czekamy na ważne wyniki egzaminu. W pracy z kolei taką dobrą reakcją organizmu na daną sytuację może być na przykład moment kiedy dążymy do zdobycia premii czy awansu.
Przykłady eustresu
Przykładów eustresu można wymienić wiele. Pozytywnym stresorem będzie dla nas:
- awans,
- nowa praca,
- uczestniczenie w nowym projekcie,
- otrzymanie od pracodawcy ważnego zadania do wykonania.
W życiu prywatnym z kolei do pozytywnych stresów zalicza się wszelkie radosne wydarzenia takie jak na przykład ślub, zakup domu, narodziny dziecka, ale też przejście na emeryturę, rozpoczęcie urlopu czy uczestniczenie w ważnej imprezie.
Co to jest dystres? Definicja dystresu
Przeciwieństwem eustresu jest dystres, czyli stres negatywny. Jest to rodzaj stresu, który powstaje w wyniku reakcji organizmu na zagrożenie oraz inne nieprzyjemne sytuacje. To właśnie dystres opisywany jest jako negatywny stres, który kojarzony jest z uczuciem zestresowania. W jego przypadku czujemy się przytłoczeni zaniepokojeni i doświadczamy zarówno fizycznych, jak i psychicznych objawów, takich jak:
- ból głowy,
- drażliwość,
- bezsenność,
- nieuwaga,
- napięcie mięśniowe.
Częsty, przewlekły i intensywny dystres może wpływać na naszą sprawność funkcjonalną i związany jest z występowaniem chorób fizycznych oraz psychicznych. Dystres pojawia się w sytuacji kiedy zakładamy, że stresor nie jest pod naszą kontrolą i nic nie możemy zrobić. Wówczas więc czujemy się bezradni i przytłoczeni ze względu na to, że nie udało nam się znaleźć realnego rozwiązania naszych problemów.
Przykłady dystresu
Przykłady dystresu, czyli stresu negatywnego w miejscu pracy to:
- niewystarczające zarobki,
- niezadowolenie z przydzielonych obowiązków służbowych,
- przeciążenie fizyczne lub psychiczne nadmiarem zadań w miejscu pracy,
- ciągła zmiana przypisywanych nam obowiązków powodująca brak stabilności,
- konflikty zawodowe,
- konflikty między współpracownikami i kierownictwem,
- mobbing w miejscu,
- pracy brak możliwości odpoczynku i udania się na urlop,
- brak troski o zdrowie pracowników przez pracodawcę,
- konieczność realizowania zadań po godzinach,
- krytykowanie wykonywanych przez nas czynności zawodowych,
- brak równowagi między życiem zawodowym i prywatnym.
Stres i jego skutki. Jakie są negatywne skutki stresu?
Stres w miejscu pracy może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Zwłaszcza długotrwały stres może mieć wiele negatywnych skutków dla naszego organizmu i prowadzić do napięcia psychicznego, a także wywoływać szereg konsekwencji fizycznych. Zalicza się do nich:
- mdłości,
- bóle głowy,
- migreny,
- potliwość,
- wrzody.
Dodatkowo długotrwałe napięcie może prowadzić do konfliktów z przełożonymi i współpracownikami, wypalenia zawodowego, osłabienia poczucia własnej wartości, a także frustracji i braku umiejętności zapanowania nad nerwami. Z tego powodu negatywne skutki stresu związane są również z tym, że trudno jest nam wówczas normalnie funkcjonować i właściwie wypełniać swoje obowiązki zawodowe. Spada nasza wydajność i uwaga, a także chęć wykonywania nowych zadań. Negatywne konsekwencje zdrowotne stresu dotyczą zarówno zdrowia fizycznego, jak i psychicznego.
Eustres i dystres, czyli stres pozytywny i negatywny. Skutki przewlekłego stresu pozytywnego
Zarówno stres pozytywny, jak i negatywny, jeżeli występuje krótkotrwale, może mobilizować nas do działania i nie powinien powodować negatywnych konsekwencji dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego. Długotrwały stres jednak nigdy nie jest pożądanym uczuciem, nawet jeżeli mówimy o eustresie. Wśród pozytywnych skutków stresu wymienia się jednak te dotyczące poprawy sprawności fizycznej i umysłowej. Jeżeli towarzyszy nam eustres, mimo że czujemy się spięci, pojawia się także euforia i entuzjazm. Dlatego taki stres może nas zainspirować i pomóc pomyślnie wykonać zadanie i łatwiej rozwiązać sytuację, a także zwiększyć pewność siebie i wygenerować satysfakcję.
Jak radzić sobie ze stresem? Sposoby na stres i przykłady technik radzenia sobie ze stresem
Problem stresu w miejscu pracy dotyczy wielu osób. Dlatego warto nauczyć sobie z nim radzić. Sprawdzone sposoby na stres dla każdej osoby mogą dotyczyć nieco innych technik i czynności, ponieważ jest to mocno indywidualna kwestia. Jednak bardzo ważne jest, abyśmy się zdrowo odżywiali i dbali o regularny sen i odpoczynek. Nasz tryb życia ma duży wpływ na to, jak radzimy sobie ze stresem. Brak niektórych składników odżywczych może spowodować, że organizm nie będzie miał siły do walki. Dlatego profilaktyce stresu warto zadbać o podstawy, do których należy zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, sen i odpoczynek. Dzięki tym czynnikom możemy nie tylko pozytywnie wpłynąć na zdrowie całego organizmu, ale także podnieść odporność na stres.
Niezwykle istotne jest również, by zadbać o odpowiedni balans między pracą a czasem wolnym. Dlatego work-life balance stanowi podstawę walki ze stresem w miejscu pracy. Regularne ćwiczenia również mają niebagatelny wpływ na te kwestie ze względu na fakt, iż pozwalają rozładować emocje, poprawić samopoczucie i przywracają spokój i równowagę, a dodatkowo zmniejszają szansę zachorowania na wiele chorób cywilizacyjnych.
Wśród technik radzenia sobie ze stresem najpopularniejsze są ćwiczenia oddechowe. Działają one dobrze ze względu na to, że jednym z objawów somatycznych stresu jest wzrost ciśnienia krwi i kołatanie serca oraz przyspieszony oddech. Regulowanie oddechu pozwala więc zwalczać objawy somatyczne i przywrócić spokój. Wśród technik, które pomogą nam poradzić sobie ze stresem, można wymienić też medytację oraz inne osobiste rytuały. W przypadku poważnego i silnego stresu w pracy czasami znaleźć odpowiednie sposoby walki z tym stanem może pomóc nam psychoterapeuta. Jeżeli jednak doświadczamy bardzo silnego stresu, wówczas konieczna może być psychoterapia lub farmakoterapia.
Jakie jest działanie stresu na organizm człowieka? Jak budować odporność na stres?
Jak już wiadomo, działanie stresu na organizm człowieka może być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Warto jednak rozpoznać jak najszybciej symptomy związane z długotrwałym stresem. Wśród typowych objawów działania stresu na organizm człowieka można wymienić:
- nerwowość,
- wyczerpanie,
- przyspieszone tętno,
- szybsze bicie serca,
- pocenie się,
- tiki nerwowe,
- bezsenność,
- zaburzenia snu,
- problemy ze skupieniem,
- czynności nawykowe takie jak na przykład obgryzanie paznokci,
- huśtawki nastroju,
- problemy z odżywianiem,
- spadek odporności,
- sięganie po używki,
- problemy z libido,
- depresję.
Ze względu na to, że zarówno somatyczne, jak i psychologiczne skutki długotrwałego stresu zazębiają się ze sobą i mogą prowadzić do stanu obniżenia odporności, skutkować zwiększeniem ryzyka chorób z autoagresji, a także innymi powikłaniami, należy budować odporność na stres, dbając o zachowanie odpowiedniej równowagi między życiem zawodowym i prywatnym, a także zdrową dietę, aktywność fizyczną, odpoczynek i sen. Jeżeli jednak stres w miejscu pracy działa na nas bardzo negatywny sposób, powinniśmy poszukać pomocy u specjalistów, a w ostateczności zdecydować się na zmianę miejsca zatrudnienia.
