Motywacja jest swego rodzaju siłą, która popycha do działania. Dzięki niej można osiągnąć wyznaczone sobie cele i wytrwać w postanowieniach. Warto jednak wiedzieć, że motywacja motywacji nierówna. Jakie są jej rodzaje i od czego może zależeć?
Czym jest motywacja?
Wśród synonimów motywacji można znaleźć takie określenia, jak katalizator, ambicja, zachęta czy impuls. Samo słowo motywacja pochodzi z języka łacińskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „popychać” lub też „wprawiać w ruch”. Polski wyraz składa się z dwóch innych, łącząc w sobie „motyw” oraz „akcję”. Można więc uznać motywację za popychanie do działania.
Definicja motywacji w świetle różnych teorii
W świetle badań naukowych i różnych nurtów psychologii pojawiło się co najmniej kilka definicji samej motywacji. Jak przedstawia się ona w poszczególnych teoriach?
- Teoria popędów – mówi o motywacji, która wynika z konkretnych potrzeb. Gdy zostaną zaspokojone, motywacja znika;
- Teoria instynktów – opiera się na przekonaniu, że to procesy biologiczne warunkują konkretne potrzeby i wyzwalają motywację. Zalicza się do tego m.in. takie zjawiska, jak migracja ptaków;
- Teoria poznawcza – ona z kolei stoi nieco w opozycji do dwóch poprzednich. Zakłada, że motywacji uczymy się nie tylko poprzez zaspokajanie biologicznych potrzeb, ale także i tych wyższych. Służą do tego funkcje poznawcze;
- Teoria Zygmunta Freuda – znany szwajcarski psychoanalityk był zdania, że motywacja wynika jedynie z nieuświadomionych potrzeb, związanych np. z popędem seksualnym czy agresją.
Nieco bardziej rozbudowany obraz przedstawiają teorie związane też z naukami o zarządzaniu. Motywację w ich rozumieniu często stosują różne organizacje. Co więc warto o nich wiedzieć?
- Teoria X i Y McGregora – odnosi się bezpośrednio do sposobów zarządzania pracownikami w firmie. Autor teorii podzielił ludzi na dwie grupy. Teoria X mówi o takich, którym brak ambicji – niechętnie podchodzą do wykonywania swoich obowiązków i wręcz ich unikają. Kierownik musi więc motywować poprzez narzucanie dyscypliny oraz wydawanie zakazów i nakazów. W teorii Y jest zupełnie na odwrót. Zakłada się, że pracowników nie trzeba do niczego zmuszać, ponieważ wykazują się zaangażowaniem i dążeniem do osiągnięcia celu.
- Dwuczynnikowa teoria motywacji F. Herzberga – w tej teorii zakłada się istnienie czynników higieny i motywatorów. Wśród tych pierwszych wymienia się m.in. politykę firmy i styl zarządzania, stosunki międzyludzkie, świadczenia socjalne lub warunki pracy. Świadczą one o zadowoleniu lub niezadowoleniu pracownika. Z kolei ta druga grupa obejmuje m.in. osiągnięcia, poziom odpowiedzialności, możliwości rozwoju czy też awans;
- Teoria ERG C. Alderfera – ta teoria polega na hierarchizowaniu potrzeb. Alderfer wyróżnił trzy grypy. Pierwsza z nich – E – to potrzeby egzystencjonalne, takie jak te natury fizjologicznej, materialnej czy zapewniania podstawowych warunków pracy. Potrzeby z grupy R to te związane ze stosunkami społecznymi. Podstawową z nich jest potrzeba przebywania z ludźmi i integracji w zespole. Ostatnia grupa, czyli G, dotyczy rozwoju osobistego.
Do motywacji odnosi się również piramida potrzeb A. Maslowa. Dzieli potrzeby na te niższego i wyższego rzędu. Bez zaspokojenia pierwszej grupy, nie jesteśmy w stanie zadbać o tę drugą. Rozwinięciem teorii Maslowa jest właśnie koncepcja ERG.
Jakie są rodzaje motywacji i od czego zależą? Motywacja zewnętrzna i motywacja wewnętrzna
Teorie związane z praktyką zarządzania po części objaśniają różne pochodzenie motywacji. Warto jednak mieć na uwadze, że zasadniczo motywację dzieli się na zewnętrzną i wewnętrzną. Motywacja zewnętrzna opiera się na motywatorach pochodzących z otoczenia. Człowiek motywowany zewnętrznie podejmuje działanie w związku ze świadomością konsekwencji jego wykonania lub zaniechania. W tym rodzaju ważna jest znajomość sytuacji, którą można manipulować.
Istotą motywacji zewnętrznej jest więc zdobycie nagrody lub uniknięcie kary. Dlatego też spośród niej wyróżnia się motywację pozytywną i negatywną. Pozytywna opiera się na dodatnich wzmocnieniach, czyli wizji otrzymania nagrody. Z kolei ta negatywna związana jest z obawą przed otrzymaniem kary, czyli np. utratą stanowiska czy obniżenia wynagrodzenia.
Motywacja wewnętrzna, jak sama nazwa wskazuje, pochodzi z wnętrza człowieka. Polega na dążeniu do zaspokojenia własnych potrzeb. Związana jest z takimi aspektami, jak cechy osobowości czy temperamentu, poziom ciekawości czy nawet z systemem wartości.
Istnieje również podział na motywację świadomą i nieświadomą. W tej pierwszej jednostka kontroluje stopień swojego zaangażowania, a w drugiej – działa w podświadomy sposób.
Motywacja w pracy – jak pracodawcy wykorzystują rodzaje motywacji?
Do standardowych modelów motywacyjnych w organizacjach zalicza się ten opierający się na nagrodach i karach. Mówi się o nim jako o metodzie „kija i marchewki”. Kijem w tym przypadku jest kara, a marchewką – nagroda. Jednak coraz częściej pracodawcy odchodzą od tego modelu. Zdają sobie bowiem sprawę ze złożoności ludzkiej motywacji i proponują alternatywne systemy.
Uwzględniają w nich dodatkowo różne benefity, takie jak ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, bony świąteczne, imprezy i wyjazdy integracyjne, oferowanie zniżek na produkty, dofinansowanie nauki języka czy innych szkoleń. Kierownicy zespołów powinni sobie zdawać sprawę z istoty zarówno motywatorów materialnych, jak i tych niematerialnych, do których można zaliczyć np. uznanie.
Motywacja to nic innego, jak zachęta do działania. Może mieć źródło wewnętrzne lub zewnętrze oraz działać w sposób świadomy bądź też nieuświadomiony. Warto przy tym pamiętać, że opiera się ona w głównej mierze na spełnianiu potrzeb niższego i wyższego rzędu.
