Czym charakteryzuje się przywództwo transakcyjne?

Zarówno w firmach, jak i różnego rodzaju organizacjach, osoby zatrudnione na stanowiskach, które wiążą się z zarządzaniem personelem, mogą w różny sposób realizować swoje obowiązki. Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje przywództwa, które wykazują się całkowicie przeciwstawnymi rodzajami zachowań, a co za tym idzie, wiążące się z różnymi rezultatami działań liderów, obejmującymi nie tylko poziom efektywności pracowników, ale również ich samopoczucie. Koncepcją przywództwa, która zaliczana jest do najskuteczniejszych typów zarządzania, jest przywództwo transakcyjne. Na czym ono polega i czym się charakteryzuje? Podpowiadamy.

Czym jest przywództwo?

Rozważając metody zarządzania personelem wykorzystywane przez liderów w różnych firmach i organizacjach, warto rozpocząć od zdefiniowania pojęcia przywództwa. Czym więc jest przywództwo? Powstało wiele definicji tego słowa i każda z nich kładzie nacisk na nieco inne aspekty tego zagadnienia. Niektóre zwracają szczególną uwagę na umiejętności lidera, inne z kolei na jego cechy osobowości, jeszcze inne na zorientowanie na cel czy odwoływanie się do interesu grupy oraz jednostki. 

Bez wątpienia jednak przywództwo jest swego rodzaju relacją, w której przywódca będący członkiem jakiejś grupy rozdziela zadania wśród innych jej uczestników. Jego zadaniem jest również zwiększanie motywacji podwładnych, ich pewności siebie i satysfakcji czerpanej z pracy, jak również integracja takiej grupy. Czasami przywódca jest osobą którą ma zmieniać przekonania, wartości i potrzeby podwładnych. Najogólniej rzecz ujmując jednak, przywództwo możemy rozumieć jako proces, w którym jednostka wpływa w pewien sposób na członków grupy w celu urzeczywistnienia celów organizacyjnych oraz grupowych.

Jakie są rodzaje przywództwa?

Do tej pory najszerzej zbadano i omówiono dwie koncepcje przywództwa. Dlatego poznając jego rodzaje, mamy do czynienia zazwyczaj z następującymi typami:

• przywództwem transformacyjnym,
• przywództwem transakcyjnym.

Oba te rodzaje przywództwa oparte są na modelu przywództwa wieloczynnikowego, które zostało opracowane przez Bassa. 

Lider transformacyjny chce przyczyniać się do wzrostu i sukcesu firmy poprzez motywowanie, zachęcanie i inspirowanie do działania swoich podwładnych. Taka osoba koncentruje się zazwyczaj na budowaniu silnego poczucia jedności i kultury organizacyjnej, jak również własności i autonomii w pracy. Przywództwo transformacyjne to proces, w przypadku którego zarówno lider, jak i jego podwładni nawzajem motywują się do podejmowania większego wysiłku, odwołując się do wartości cenionych przez obie te strony. Ten rodzaj przywództwa wyróżnia się indywidualnym traktowaniem każdego podwładnego, stymulacją intelektualną, inspirującym motywowaniem, a czasami również idealizacją lidera postrzeganego jako osoba szanowana, podziwiana i godna zaufania.

Przywództwo transakcyjne z kolei obejmuje zarządzanie poprzez krytykę i uwarunkowane nagradzanie. Dlatego lider transakcyjny postępuje w taki sposób, aby wzmocnić motywację swoich podwładnych, wymieniając ich pracę na poszczególne dobra, na przykład oferując im nie tylko lepsze wynagrodzenie, ale również wyższy status. Lider transakcyjny jasno określa swoje oczekiwania i potrafi nie tylko nagradzać, ale również karać podwładnych. Nie oznacza to jednak, że nie wykazuje wobec nich troski, ponieważ stara się zaspokajać ich potrzeby socjalne.

Wymienione style przywództwa różnią się więc między sobą. Podstawowe różnice między koncepcją transakcyjną a transformacyjną dotyczą faktu, iż lider transakcyjny nagradza lub nakłada sankcje na pozostałych członków grupy, podczas gdy lider transformacyjny osiąga zamierzone cele poprzez odpowiednie motywowanie pracowników, którzy postrzegają go jako lidera, osobę cenioną, szanowaną i wobec której chcą budzić zaufanie i podziw, wywiązując się wzorowo ze swoich obowiązków.

Czym jest przywództwo transakcyjne?

Definicja przywództwa transakcyjnego określa tę koncepcję jako styl przywództwa koncentrujący się przede wszystkim na nadzorze organizacji, a także jej wydajności. Jest to styl przywództwa, w którym liderzy promują zarówno nagrody, jak i kary, dzięki którym są w stanie motywować swoich podwładnych i utrzymać ich gotowość do pracy na wysokim poziomie przez długi czas. Liderzy transakcyjni często są dużo bardziej wymagający niż liderzy transformacyjni ze względu na to, że poszukują oni w pracy podwładnych błędów i odchyleń, które mogłyby być podstawą do wymierzenia kary. Ten rodzaj przywództwa jest najczęściej wykorzystywany w polskich firmach. Częściej jednak stosuje się go w dużych korporacjach niż w rodzimych, niewielkich przedsiębiorstwach.

Teorię przywództwa transakcyjnego zapoczątkował już Max Weber w 1947 roku, a później kontynuował badania nad tym stylem Bernard Bass w 1981 roku. Wiadomo jednak, że ten styl zarządzania pojawił się już podczas rewolucji przemysłowej i był wykorzystywany jako sposób przewagi konkurencyjnej. Przywództwo transakcyjne obejmuje motywowanie i kontrolowanie pracowników na zasadzie dawania i brania. W tym stylu przywódca jasno określa swoje oczekiwania, a następnie monitoruje postępy i identyfikuje problemy, by podejmować działania korygujące. Jeżeli zachodzi taka potrzeba, przywódca transakcyjny wymierza kary. Jeśli jednak wskazane przez niego zadania są realizowane w sposób prawidłowy, wówczas pracownicy są nagradzani za osiągnięcie określonych celów.

Charakterystyka przywództwa transakcyjnego

Przywództwo transakcyjne uwzględnia dwa czynniki:

• zarządzanie przez krytykę,
• uwarunkowane nagradzanie.

Połączenie obu tych metod pozwala przywódcom transakcyjnym osiągać bardzo dobre efekty i doskonałe wyniki wpływające pozytywnie na realizację celów struktury, w której są zatrudnieni. Zarządzanie poprzez krytykę obejmuje wychwytywanie i poprawianie błędów. Jeżeli więc lider transakcyjny zauważy nieprawidłowo wykonywane zadania, wówczas powinien zwrócić uwagę swojemu podwładnemu, a po pewnym czasie, jeżeli ten nie poprawi się, wówczas lider podejmuje działania korygujące, do których zalicza się na przykład udzielenie nagany. Jeżeli jednak nie wykryje żadnych błędów, bardzo często nie podejmuje on żadnych działań. 

Zarządzanie poprzez krytykę w tym wypadku występuje w formie biernej i czynnej. Ta pierwsza dotyczy aktywności lidera w sytuacji pojawienia się jakichś problemów, natomiast czynne zarządzanie poprzez krytykę dotyczy monitorowania sytuacji w sposób ciągły i poszukiwania błędów. Ten styl zarządzania wywiera na podwładnych konieczność koncentrowania się na unikaniu błędów, przez co też pracownicy wówczas nie podejmują ryzyka i nie są skłonni do wprowadzania jakichkolwiek zmian.

Uwarunkowane nagradzanie z kolei dotyczy przyznawania nagród za prawidłowo wykonaną pracę lub za włożony wysiłek w dobro struktury organizacyjnej zarządzanej przez lidera transakcyjnego. W takim przypadku taka osoba jasno definiuje zadania każdemu podwładnemu, a następnie sprawdza, czy praca została wykonana prawidłowo. Jeżeli tak, wówczas przyznaje nagrody. Jeżeli tylko zadania zostały wykonane zgodnie z określonym standardem, poprzez nagrody rozumie się jednak różne benefity, takie jak na przykład premia czy możliwość awansu.

Czym wyróżnia się przywódca transakcyjny?

Przywódca transakcyjny charakteryzuje się następującymi cechami:

• przez cały czas jest świadomy celów stawianych mu przez firmę bądź instytucję, w której pracuje,
• potrafi wskazać podwładnym drogę do osiągania celu,
• informuje w jasny i zrozumiały sposób każdego członka zespołu o wymaganiach wobec niego, a także zadaniach do zrealizowania,
• potrafi obiektywnie ocenić błędy i niedociągnięcia w pracy swoich podwładnych,
• jego system motywacyjny uwzględnia zarówno kary, jak i nagrody,
• wykorzystany przez niego system motywacyjny sprzyja realizacji założonych przez instytucje celów,
• potrafi wychwytywać błędy, ale również doceniać poprawnie realizowane zadania przez jego podwładnych,
• w momencie wykrycia błędu podejmuje działania korygujące, do których zalicza się na przykład zastosowanie nagany,
• jeżeli nie wykryje błędów, wówczas nie podejmuje żadnych działań.

Przeczytaj również: Co cechuje dobrego lidera i jak rozwijać zdolności przywódcze?

Wady i zalety przywództwa transakcyjnego 

Przywództwo transakcyjne choć jest najczęściej stosowanym stylem zarządzania w naszym kraju i ma wiele zalet, to jednak nie jest pozbawione wad. Do zalet takiego rozwiązania można zaliczyć:

• możliwość zwiększenia motywacji pracowników poprzez ich nagradzanie,
• możliwość osiągnięcia wyznaczonych celów, a także ich trwały wzrost,
• system motywacyjny sprzyja realizacji założonych zadań i pozwala wyciągać wnioski dotyczące pracy poszczególnych osób zatrudnionych w danej strukturze organizacyjnej,
• system motywacyjny pozwala również dostrzec najbardziej efektywne i ambitne jednostki.

Transakcyjny styl zarządzania wiąże się również z pewnymi niedogodnościami. Zalicza się do nich przede wszystkim fakt, iż w takim przypadku nieco zanika duch zespołowy ze względu na indywidualistyczny charakter wykonywania zadań, a także nagradzania pracowników. Dodatkowo jeżeli cele organizacji będą zbyt wymagające i wręcz niemożliwe do zrealizowania, wówczas może dojść nie tylko do spadku motywacji wśród członków zespołu, ale wręcz do frustracji, a w sytuacji kiedy zadania są ograniczane, wówczas proces innowacji jest porzucany.

Przykłady przywództwa transakcyjnego 

Koncepcja przywództwa transakcyjnego wykorzystywana jest w wielu strukturach. Najczęściej jednak przykłady przywództwa transakcyjnego możemy obserwować w miejscach takich jak:

• zespoły sprzedaży, gdzie menadżerowie stosują zachęty takie jak premie, by nagradzać osiągających najlepsze wyniki podwładnych,
• call center – centra telefoniczne również często stosują styl transakcyjny zarządzania pracownikami. Menadżerowie, analizując wskaźniki wydajności dotyczące oceny satysfakcji klientów, a także liczby wykonanych połączeń oraz podpisanych umów, mogą odpowiednio nagradzać lub karać pracowników. 

Transakcyjny styl przywództwa stosuje się również w wielu znanych firmach takich jak na przykład sieć McDonald’s czy Apple. Rozwiązanie to wykorzystywane jest również w edukacji, ponieważ zarówno systemy oceniania, jak i zasady frekwencji są właśnie przykładem przywództwa transakcyjnego, ze względu na to, że uczniowie, którzy spełniają określone standardy wydajności i uzyskują dobre oceny z testów i zadań, są nagradzani a ci, którzy mają niższe oceny lub opuszczają zajęcia, muszą liczyć się z pewnymi konsekwencjami.

Czy warto stosować przywództwo transakcyjne w swojej pracy?

Każda osoba, która zarządza zespołem, powinna samodzielnie dobrać styl swojej pracy, o ile struktura organizacyjna, w której jest zatrudniona, nie narzuca jej konkretnej koncepcji. Główną wadą przywództwa transakcyjnego jest fakt, iż członkowie grupy mają tendencję do skupiania się na osiąganiu celów krótkoterminowych, aby jak najszybciej otrzymać nagrodę. Dlatego ten styl może nie sprawdzić się w przypadku konieczności realizacji długoterminowych celów lub w takich sytuacjach należy podzielić poszczególne zadania, które muszą być wykonane, aby osiągnąć zamierzony rezultat na kilka etapów i po każdym z nich rozliczać swoich podwładnych. 

Warto również pamiętać o tym, że obecnie dostępne badania dotyczące związku między stylem przywództwa i dobrostanem psychicznym pracowników pozwalają stwierdzić, że zachowania lidera wpływają nie tylko na samopoczucie jego podwładnych, ale również ich wyniki pracy. Dlatego niezależnie od tego, jaki styl przywództwa wybierzemy, niwelując stres i zwiększając zaangażowanie, a także poczucie sensu pracy i świadomości własnej skuteczności i wyników poszczególnych pracowników, łatwiej nam będzie osiągnąć oczekiwane rezultaty.